In 2023 werden er voor het eerst Aziatische hoornaars gespot in Alken. De Aziatische hoornaar is een wespensoort uit China die sinds 2016 ook aanwezig is in België. Doordat ze hier geen natuurlijke vijand heeft, vormt ze een bedreiging voor de biodiversiteit.
We spraken met Antoine Maes en Peter Truyers, de voorzitters van respectievelijk Bij-zonder en De Vlijtige Bestuivers, over de impact van de Aziatische hoornaar.
Antoine: “Wij vormen ‘De Gemengde Vrienden Imkersvereniging Bij-zonder’, waarvan de zetel in Alken gevestigd is. Wij zijn op de eerste plaats vrienden van en voor elkaar, die zich heel graag verenigen voor een samenspraak, een activiteit of een feestje, en wij komen samen rond ‘de bij’ om ‘gezonder’ te worden en ‘wij kunnen niet zonder de bijen’. Wij zijn een feitelijke vereniging die ressorteert onder het het Federaal Imkersverbond vzw.”
Peter: “Wist je dat de Vlijtige bestuivers de oudste imkervereniging van Alken is? In de loop van de jaren is onze activiteit verschoven van enkel imkerij naar imkerij met aandacht voor biodiversiteit. Zo zijn we actief geworden in de natuurbeleving van de Alkenaar: we zaaien jaarlijks een insectvriendelijke bloemenweide in aan de bibliotheek van Alken, we organiseren in samenwerking met de Landelijke Gilde en het gemeentebestuur de Alkense Plantendag, we verlenen advies aan het gemeentebestuur wat betreft de gratis bijvriendelijke plant voor ieder Alkens gezin en we nemen deel aan talloze activiteiten in de gemeente waarbij we, naast het aanbieden van honing en honingproducten, ook proberen de bezoekers te sensibiliseren. Daarbij streven we er niet alleen naar de bezoekers kennis te laten maken met de honingbij maar, in het kader van biodiversiteit, ook met de verschillende soorten solitaire bijen, het verschil tussen wespen, hommels en bijen, en, meer recent, het verschil tussen onze inheemse Europese hoornaar en de Aziatische hoornaar. Wil je je tuin graag insectvriendelijk inrichten? We helpen je graag met een zakje zaad voor bijvriendelijke bloemen. Daarnaast proberen we ook de liefde voor onze hobby over te brengen door nieuwe imkers op te leiden en te ondersteunen. Kortom, we zijn echte bezige bijen.”
Antoine: “Wij hebben elf leden die onze waarden en normen volmondig onderschrijven en praktiseren, namelijk een vereniging vormen op basis van vriendschap, eerlijkheid en openheid om onderlinge kennis, kunde en ervaring te delen met elkaar. Verder willen wij elkaar bijstaan met raad en daad en educatie geven over het leven van de honingbij aan de jeugd vanaf de kleuterklassen en tijdens vakantiekampen. Kortom, een ‘vereniging’ waarin de leden zich met hart en ziel daadwerkelijk willen ‘verenigen’. Wij komen maandelijks samen, ook voor navorming. Onze leden hebben gemiddeld zes bijenvolken.”
Peter: “Vandaag telt onze vereniging 61 leden waarvan 29 ervaren imkers die 32 beginnende imkers begeleiden. Dit jaar zijn we met 170 volwaardige bijenvolken binnen onze vereniging de winter ingegaan, wat ongeveer neerkomt op vier volken per imker (sommigen hebben natuurlijk maar één kastje terwijl anderen dit compenseren met tien kasten of meer).”
Antoine: “Ik apprecieer het heel erg dat de gemeente aandacht wil spenderen aan de Aziatische hoornaar (A.H.), want ook de verdere omgeving van onze eigen gemeente is hierbij gebaat! De A.H. die bij ons overleven en uitzwermen, kunnen nadien ver buiten de gemeentegrenzen opduiken om het de honingbijen daar ook moeilijk te maken. Die A.H. is een probleem voor ons allemaal, dus moeten de rangen gesloten worden en moet het minstens op provinciaal niveau aangepakt worden. Vanaf midden mei tot begin oktober vormen de A.H. een gevaar voor zowel de imkerij als de natuur zelf, omdat ze honingbijen en andere inheemse insecten aanvallen en die gebruiken als eiwitbron. Ze dringen bijenkasten binnen en moorden het bijenvolk uit, op zoek naar voedsel en zoetstof. Als de bijen verdwijnen, heeft dat ook enorme gevolgen voor de bestuiving van gewassen. Het probleem kan dus niet alleen nadelig aflopen voor de imkers, maar ook voor fruittelers en wijnbouwers. Voor de mens is de A.H. alleen gevaarlijk als je een allergie hebt. De steek is wel pijnlijker.”
Peter: “De Aziatische Hoornaar is inderdaad een gevaar voor onze honingbij, maar persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat wij, als imkers, erin zullen slagen onze bijen binnen afzienbare tijd te beschermen. Het gevaar voor de andere insecten in onze natuur is echter nog veel groter. Vergeet niet dat de A.H. ongeveer 11 kg insecten nodig heeft per nest en dat ze dit in onze natuur zoeken. Indien wij er als imker voor zorgen dat onze bijen veilig zijn, dan weten wij ook dat dat ten koste gaat van andere insecten zoals vlinders, hommels, solitaire bijen, etc. En dan vergeten we nog onze vogeltjes en andere insecteneters. Die insecteneters gaan te weinig eten vinden wanneer wij niets aan de A.H. doen. Het probleem met de A.H. is dat hij hier geen natuurlijke vijand heeft en dus een regelrechte bedreiging is voor de biodiversiteit.”
Antoine: “Tot nog toe is de schade in Limburg beperkt gebleven. Er zijn een 20-tal nesten ontdekt en verdelgd. Dit in tegenstelling tot West- en Oost-Vlaanderen waar de A.H. massaal een vernietigingsgolf heeft veroorzaakt in het voorbije jaar. Binnen onze vereniging zijn er twee leden die de A.H. aan hun kasten hebben gespot, doch voorlopig zonder onnoemelijke schade.”
Peter: “Wij hebben in het voorjaar van 2023 voor de eerste keer vijf koninginnen gevangen. Dat is toen voor ons een wake-up-call geweest, een spijtige bevestiging dat ze vanaf nu hier ook zijn. Wij hebben toen een hulpvraag gesteld aan de gemeente, waar men direct een luisterend oor had en ondertussen zijn er al acties ondernomen.”
Antoine: “Iedere burger kan de aanwezigheid van een nest van de A.H. of het zien van een enkele A.H. melden via vespawatch.be. Dat is het Vlaams meldpunt voor nesten van de A.H.. Je kan ook een melding maken via waarnemingen.be of inaturalist.org of een imker hiervan op de hoogte brengen.”
Peter: “Waarom melden? Omdat deze wespensoort hier geen natuurlijke vijand heeft! Hierdoor kan zij zich heel sterk vermenigvuldigen. Vandaag één nest geeft volgend jaar vijf nieuwe nesten. We weten dat er afgelopen jaar zeker twee nesten aanwezig waren op Alkens grondgebied. Dat wil zeggen dat, als we niets doen, Alken binnen vijf jaar 6250 nesten telt. Bovendien is deze wespensoort zeer agressief in de verdediging van haar nest. Dit betekent dat de mens gevaar loopt om aangevallen te worden als die in de buurt komt van de nesten. Een steek van de A.H. is erg pijnlijk. De sterke en snelle vermenigvuldiging en de agressiviteit onderscheiden deze wesp ook van de Europese hoornaar.”
Antoine: “De strategie moet zijn om in het voorjaar, vanaf eind januari tot eind mei, zoveel mogelijk rondvliegende koninginnen te vangen om zo het aantal te verdelgen nesten van de A.H. in de zomer te verkleinen. Dit kan door wespenvallen met lokstof op ongeveer 100 m afstand van de bijenkasten te plaatsen. Daarin doe je één deel zoete witte wijn en één deel zoetstof (grenadine, suikerwater,…) en één deel blond of donkerbruin bier. De eerste A.H. zijn immers de nieuwe koninginnen. In de zomer moeten we dan de nesten verdelgen en in het najaar de nieuwe koninginnen weer vangen. Als elke imker zijn eigen werkgebied controleert, dan maken we kans om die plaag in bedwang te houden, maar iedereen moet zijn steentje bijdragen. Dat is gewoon het nieuwe imkeren.”
Peter: “Gelukkig kunnen we de verspreiding gedeeltelijk tegenhouden. De eerste methode is voorkomen dat de koninginnen nesten beginnen te bouwen (enkel toepasbaar in het voorjaar). Daar hebben we, heel eenvoudig, een selectieve val en lokstof voor nodig. Verschillende wespensoorten komen daar op af (waaronder de A.H.), maar de val is zo ontworpen dat enkel de koninginnen van de A.H. niet meer weg kunnen. Dat is simpel, goedkoop en ecologisch verantwoord in vergelijking met de verdelging van een nest met vergif. Deze vallen maken we van chocopotten met 3D-geprinte deksels. Hiervoor hebben we veel mensen nodig die zo’n val in hun tuin willen plaatsen. De tweede methode is het opsporen en vernietigen van nesten. Dat is voorlopig het enige alternatief wanneer een koningin erin slaagt om een nest te bouwen. Het is een heel tijdrovende zoektocht die resulteert in de vernietiging van het nest (als die gevonden wordt). Ook hierbij kan iedereen helpen (bijvoorbeeld: als je merkt dat zo’n A.H. telkens richting ZWW vliegt vanuit je tuin en wij krijgen van verschillende locaties dergelijke meldingen, dan is het gemakkelijker om de nesten op te sporen).”
Antoine: “Het allerbelangrijkste is de melding van de A.H. op zich en zeker van een nest. Het moet een reflex zijn/worden zoals bij een rattenplaag.”
Peter: “Wij willen oproepen om massaal selectieve vallen te plaatsen in het voorjaar (ongeveer van begin maart tot mei) en te melden wanneer je een A.H. spot. Vergeet ook zeker niet even te kijken waar ze naartoe vliegen. Dat ze hier zijn weten we. We moeten ze nu alleen nog vinden.”
